Μετά από 200 χρόνια επανεκδόθηκε ο
ΧΡΟΝΟΓΡΑΦΟΣ: το «Βιβλίον Ιστορικόν του Μητροπολίτου Μονεμβασίας κυρίου ΔΩΡΟΘΕΟΥ»
Μαυρομιχάλη 84 και Καλλιδρομίου
Athens, Greece 11472
Ο
Χρονογράφος του Δωρόθεου, ήταν το πιο πολυδιαβασμένο βιβλίο των Ελλήνων,
έχοντας γνωρίσει τριάντα ανατυπώσεις από το 1631 έως το 1818 ενώ, παράλληλα,
σώζονται και πολλά χειρόγραφα του ιστορικού αυτού βιβλίου. Από αυτά φαίνεται
πως το κύριο μέρος του βιβλίου γράφτηκε γύρω στο 1570-75.
Η πρώτη
έντυπη έκδοση βασίστηκε σε χειρόγραφο που έφερε στην Βενετία από την Ρουμανία,
στον τυπογράφο αδελφό του, ο Ζώτος Τζιγαράς πρωτοσπαθάριος του τότε ηγεμόνα της
Μολδοβλαχίας. Δεν είναι άλλωστε τυχαίο πως ο Χρονογράφος αυτός μεταφράστηκε
αργότερα και τυπώθηκε μερικές φορές στα ρουμανικά.
Το κείμενο
που αναφέρεται στην ελληνική βιβλιογραφία ως ο «Ψευδό-Δωρόθεος», το
παρουσιάζουμε εδώ με πολλές συμπληρώσεις από τις 30 διαδοχικές εκδόσεις του,
και από συγγενείς βυζαντινές χρονογραφίες. Πρόκειται για ένα συμπίλημα διαφόρων
χρονικών (τις διάφορες έξοχες ιστορίες)
στο οποίο προσθέσαμε 1680 επεξηγηματικές
υποσημειώσεις, μερικές εικόνες και βιβλιογραφία.
Συναφής με
τον Χρονογράφο του Δωρόθεου (του 1631) ήταν η «Νέα Σύνοψις» του Ματθαίου Κιγάλα
που εκδόθηκε το 1637 και ακολουθεί αρκετά πιστά το συμπίλημα των κυριότερων από
τα περιεχόμενα του «Ψευδοδωρόθεου», ιδίως εκείνων της Πεντατεύχου της Παλαιάς
Διαθήκης, με παραλλαγές που εντάξαμε στο κυρίως κείμενο της νέας έκδοσης.
Ουσιαστικά πρόκειται για δύο διαφορετικά χρονικά με κοινό αρχέτυπο, γραμμένα σε
ένα μη λόγιο γλωσσικό ιδίωμα, που πολλές φορές θυμίζει την πολίτικη καθομιλουμένη των προγόνων μας της γενιάς του 1918.
Σημασία, πάντως έχει για τον σημερινό αναγνώστη το περιεχόμενο και η ιδεολογία
ενός βιβλίου με το οποίο γαλουχήθηκαν έξη γενιές Ελλήνων.
Το
συμπληρωμένο νέο συμπίλημα του Χρονογράφου περιλαμβάνει στην αρχή του την
Βιβλική ιστορία, με επίκεντρο την Μέση Ανατολή, μέχρι τις εποχές του Μεγάλου
Αλεξάνδρου και των Πτολεμαίων, κλείνει με μία εξιστόρηση του πολέμου της
Τροίας, στο οποίο επιλέξαμε να προσθέσουμε στοιχεία της αρχαίας ελληνικής
μυθολογίας από την αντίστοιχη διήγηση του Ματθαίου Κιγάλα.
Ακολουθεί η ιστορία της
Ρώμης, από την εποχή του Αινεία, μέχρι τον Μεγάλο Κωνσταντίνο, με αναλυτικά
χρονικά των διαδοχικών Ρωμαίων αυτοκρατόρων. Η αφήγηση προχωρεί με την ιστορία
της Βυζαντινής ρωμαϊκής αυτοκρατορίας, από την ίδρυση ως την πτώση της Κωνσταντινούπολης,
και συνεχίζεται με την διαδοχή των Οθωμανών σουλτάνων μέχρι τις ημέρες της
σύνταξης του χρονικού. Στη συνέχεια, σε κάθε νέα έκδοση τύπωναν συνήθως μια
προσθήκη στην αφήγηση, που ενημέρωνε το κείμενο για το διάστημα που είχε
μεσολαβήσει από τις προηγούμενες ανατυπώσεις και μέχρι το 1794.
Η Βυζαντινή ιστορία
περιλαμβάνει πλήθος από παραμύθια και «λαογραφικές
διηγήσεις» από λαϊκές πηγές που είχαν επιζήσει στη συλλογική μνήμη στις
τελευταίες δεκαετίες του 1500.
Στο ιστορικό τμήμα του κειμένου
περιλαμβάνονται, μεταξύ άλλων, το Χρονικό των Κομνηνών με τις Σταυροφορίες και
το «πως επήραν οι Φράγκοι την Πόλιν».
Το σώμα της κυρίως βυζαντινή ιστορίας του
Χρονογράφου ακολουθεί ένα Χρονικό του Μορέως, γραμμένο σε πεζό λόγο, που
εκτείνεται στα γεγονότα της περιόδου 1204-1439.
Περιγράφονται στη
συνέχεια, σε άλλο κεφάλαιο, εκτενέστατα οι σύνοδοι της Φεράρας και της
Φλωρεντίας που οδήγησαν σε συμφωνία για την ένωση των εκκλησιών, παρμένο, κατά
κύριο λόγο, από το βιβλίο του Μ. Δεβαρή που εκδόθηκε στη Ῥώμη το 1577, από τον τυπογράφο Φραγκίσκο Ζανέτο.
Δίπλα στις ιστορίες των
Οθωμανών Σουλτάνων και της καταγωγής τους, ένα άλλο λεπτομερές κεφάλαιο
περιλαμβάνει το Χρονικό των Πατριαρχών
της Κων/πόλεως, που σε ορισμένα του στοιχεία είναι η μοναδική (δευτερογενής)
ιστορική πηγή που έχουμε για τα όσα συνέβησαν στον πατριαρχικό θρόνο μέχρι και
την πατριαρχία του Ιερεμία του Τρανού που πήγε στην Μόσχα συνοδευόμενος από τον
Μονεμβασίας Ιερόθεο.
Αμέσως στη συνέχεια του
κειμένου, βρίσκουμε το χρονικό «περί της
Βενετίας πότε εκτίσθη, και πόσοι των Δουκών ώρισαν αυτήν, και πόσα κάστρη
έλαβον». Ολοκληρώνεται έτσι μια άλλη, παράλληλη θεώρηση του ιστορικού
χρόνου, όπου τα σύγχρονα δεδομένα επιβάλλουν και μια πρόσθετη αναδρομή στη
«γενεαλογική χρονολογία» της Δημοκρατίας του Αδρία, διότι και αυτή, με τη σειρά
της, τέμνει την ελληνική ιστορία της «Ρωμανίας» διατηρώντας και μετά την Άλωση
μια σημαντική παρουσία στον ελλαδικό χώρο.
Ο
Χρονογράφος κλείνει με τρία σχετικά σύντομα κεφάλαια:
1. Το πρώτο: «Περὶ τοῦ λειψάνου τοῦ
μεγάλου Κωνσταντίνου, ὁποῦ τὸ ἤφερεν ὁ υἱὸς αὐτοῦ Κωνστάντιος ἀπὸ τὴν
Νικομηδείαν» πάνω στον τάφο του οποίου υπήρχαν τα γράμματα μέσα στα οποία
κρύβονταν ο χρησμός της απελευθέρωσης της Κωνσταντινούπολης από το «Ξανθό
γένος», εκδοχή που χρονολογείται με βεβαιότητα από το 1570, δεκαπέντε χρόνια
μετά το 1555, εποχή κατά την οποία βρέθηκαν στο Μιλάνο οι προφητείες του
Αγαθάγγελου και μεταφράστηκαν ιταλικά.
2. Δεύτερο: την εικονογραφημένη μέθοδο της
«Χειρός του Σολομώντα» με την οποία μπορούμε να υπολογίσουμε, με τις παλάμες
μας, τις Επακτές, τους κύκλους του Ηλίου και της Σελήνης, και «εις πόσες
του Μαρτίου ή του Απριλίου γίνεται το Πάσχα».
3. Και
Τρίτο έναν κατάλογο, δυο σελίδων, των Οφφικίων της βασιλείας των Ρωμαίων που
θέσπισε, κατά τον Χρονογράφο, ο Μέγας Κωνσταντίνος.
Δύο
αιώνες μετά την τελευταία επανέκδοση το 1818 στην Βενετία του Ιστορικού
Χρονογράφου, κρίναμε πως πρέπει να ξαναδοθεί στο αναγνωστικό μας κοινό
συμπληρωμένο και με επαρκείς επεξηγήσεις ένα κείμενο που περιέχει, όπως
προείπαμε μια εκλαϊκευμένη περίληψη των πρώτων βιβλίων της Παλαιάς Διαθήκης,
ακολουθούμενη από μια λεπτομερή εξιστόρηση της ρωμαϊκής, βυζαντινής, οθωμανικής
και βενετικής ιστορίας. Κείμενο στο οποίο έχουν προστεθεί ενδιαφέρουσες
διηγήσεις από τα χρονικά των πατριαρχών, τη σύνοδο της Φλωρεντίας, ένα ελάχιστα
γνωστό πεζό Χρονικό του Μορέως, όπως και πολλά λαογραφικά στοιχεία με περίεργες
«ιστορίες».
Η
επανέκδοση ξαναφέρνει κοντά μας την καθομιλουμένη ελληνική του 16ου
αιώνα, γλώσσα προσιτή και κατανοητή στην οποία είχαν γραφεί μόλις τέσσερα ή
πέντε, το πολύ, βιβλία στις πρώτες δεκαετίες του 17ου αιώνα.
Το αρχικό προλογικό
σημείωμα, που επαναλαμβάνεται σε κάθε επανέκδοση, επισημαίνει, άλλωστε, στους
ευσεβείς ορθοδόξους αναγνώστες την αξία της μελέτης του παρελθόντος ως πηγής
ηθικών διδαγμάτων.
Παραθέτουμε στη συνέχεια τα εξώφυλλα μερικών από τις 30 εκδόσεων του Χρονογράφου.
DOROTEO CRONOGRAFO ◄► Ο
ΧΡΟΝΟΓΡΑΦΟΣ
Known as Dorotheos or Pseudodorotheos, the book
was first published in Venice in 1631 as Σύνοψις Ιστοριών, and six years later,
almost simultaneously, with it’s second edition, the Cypriot monk Mattheos
Cigalas, also, published his Νέα Σύνοψις Ιστοριών. Several editions are known
to have been made of the Dorotheos Chronographer, the last being the 1818
reprint. It is the previous 1805 edition's pagination that is referred to by N.
Politis and E. Gedeon.
Dorotheos Chronographer is a complete
creationist history of the Christian Universe, starting with the creation of the
world by God, and thereafter proceeding along the succession of generations and
events as described by the Bible. The History continuous with the narrative of
the Greeks taking up the rule of the Holy Land. At that stage a quick reference
is made to Alexander the Great, Ptolemy and the Trojan War.
The Trojan War serves as an introduction to the
legend of the creation of Rome, and thereafter comes the description of the
Roman emperors, who ruled the Holy Land and prepared history for the advent of
the Christian Roman Empire of Constantine the Great.
The history of the Roman Empire of
Constantinople (Byzance) occupies the bulk of Dorotheos Chronography, down to
1453 and the coming of the Ottoman sultans, who ruled both Constantinople and
the Holy Land. The original (1631) text finishes the description of historical
event at the year 1595 and includes several pages of first hand information on
the successive ecumenical patriarchs during the 16th century. Later editions
have added short indications about the sultans and the rulers of Venice down to
the years 1774-1790.
It should be noted that the Chronograph
includes complete lists (catalogues) of Roman and Byzantine emperors, of
sultans and a catalogue of the patriarchs of Constantinople up to 1595.
The third part of the Chronographer is an
interesting compendium that includes a short Chronicle of the Frankish
occupation and rule of Morea (Χρονικό του Μωρέα) written in vernacular modern
Greek of the end of the 16th century, a relation of the Synode of Florence
where the union of the East and West Christian churches was attempted, a list
of the rulers of Venice and a number of notices dealing (a) with the cryptic
prophesy curved on the tomb of Constantine the Great, (b) the so called
"hand of Solomon" that allows for the calculation of the calendary
days and of the date upon which Easter falls, and finally (c) a list of
dignitaries of the Byzantine Court.
Dorotheos Chronography is a complete narrative
of the world history, according to the ideological landscape of the first
quarter of the 1600s and marks the advent of the modern Greek literature, along
with the Cretan theater and poetry. It presents a comprehensive creationist
view of history and constitutes, what anthropologists term an "emic
view", of the national identity Greek speaking and orthodox populations
shared from the Cinquecento to the Greek Revolution of 1821-30. Therefore the
rediscovery of the Dorotheos Συνοψις Ιστοριών will help reorient current
discussions on the shaping and construction on Modern Greek national identity,
at a time when Greek speaking communities in Greece, Cyprus, Albania, Ukraina,
Russia, UK, Germany, USA, Australia, and elsewhere, are looking towards setting
a Cultural Commonwealth to join the Global World of Cultures.
The text we present is a reconstruction of the
1805 edition, to which are added several cross references taken from Cigalas
Νεα Σύνοψις 1637 and other byzantine chronicles of the 9th century. To
reconstitute the full text we have used the copies that exist in Venice
(Hellenic Institute and Bibl. Marciana), Gennadeion Library of Athens, Benaki
Museum Library, Greek National Library, digital versions of various editions on
the web and Prof. Nicolas Vernicos personal copy of a 18th century edition.●
Έκδοση του 1776 (αχος΄) Νικολάου Γλυκύ -Βενετία
Έκδοση του 1691 Νικολάου Σαρού -Βενετία
Έκδοση του 1750 Νικολάου Γλυκύ –Βενετία
Έκδοση 1798 Νικολάου Γλυκύ –Βενετία
